Projekt

Utworzenie repozytorium cyfrowego: Dokumenty i fotografie Stanisława Poniatowskiego (1884-1945)

• Grant nr rejestracyjny 11H 13 0103 82 NPRH
• Czas realizacji projektu: 2014-2016 (24 miesiące)

Cel naukowy

Celem projektu jest utworzenie repozytorium cyfrowego, zawierającego dokumenty osobiste, dzienniki, szkice i fotografie z wyprawy Stanisława Poniatowskiego na Syberię, wykłady oraz notatki etnologa, pochodzące ze zbiorów PTL we Wrocławiu. Kolekcja ta liczy 7200 obiektów z lat 1884–1945. W podzbiorze syberyjskim znajdują się zarówno fotografie, jak i błony oraz szklane klisze, na których znajdują się wizerunki mieszkańców, ważnych przedstawicieli ich społeczności – szamanów oraz obrazy z życia codziennego. To unikatowy materiał, także ze względu na technologię, w jakiej został wykonany. Kruchość obiektów szklanych jest dodatkowym argumentem za ich jak najszybszym zabezpieczeniem cyfrowym. Pozostałą część stanowią dwa dzienniki z wyprawy, notatki, rysunki wykonane przez mieszkańców Syberii, jak i szkice autorstwa samego Poniatowskiego. Fotografie są częściowo opisane, klisze i płytki wymagają opracowania. Zdjęcia dokumentują życie codzienne, ważne dla Syberyjczyków miejsca i budowle, kurhany. Wiele jest fotografii prezentujących Goldów i Oroczonów, utrzymanych w charakterystycznym dla tego okresu stylu „typów” fotograficznych (np. typ syberyjski, typ – młody mężczyzna, typ - szaman,), stosowanych w dokumentacji. Zdjęcia te wykorzystywał Poniatowski do badań nad antropologią fizyczną tubylców.

Pozostałe obiekty to bogata kolekcja materiałów i dokumentów osobistych. W zbiorze znajdują się głównie wykłady z etnologii, antropologii, etnografii i archeologii. Są tu także notatki z badań własnych, poświęconych wybranym tematom, wzbogacone wycinankami z gazet, papierowymi, dwuwymiarowymi makietami (np. ubrań), szablony wzorów ludowych, próbki motywów zdobniczych, wykonanych z materiałów organicznych, takich jak kora czy skóra cielęca.

Etapy realizacji projektu

1. utworzenie repozytorium: Dokumenty i fotografie Stanisława Poniatowskiego (1884–1945) i udostępnienie go w sieci w ramach platformy cyfrowej Biblioteki Uniwersytetu Wrocławskiego;
2. budowa bazy danych oraz strony internetowej, które podniosą wartość zbiorów i pozwolą na ich spopularyzowanie;
3. wydanie katalogu, w którym zamieszczone zostaną zdjęcia i dokumenty reprezentacyjne dla kolekcji wraz z charakterystyką całości zbioru. Katalog posłuży upowszechnieniu podstawowej wiedzy o kolekcji;
4. wydanie publikacji zbiorowej, dokumentującej projekt. Publikacja zawierać będzie dokładny opis kolekcji ze szczególnym uwzględnieniem najbardziej reprezentacyjnej części zbioru, jaką jest podzbiór syberyjski;
5. przygotowanie wraz z Muzeum Etnograficznym we Wrocławiu wystawy i konferencji poświęconej wyprawie Stanisława Poniatowskiego.

Znaczenie naukowe projektu

Projekt ma duże znaczenie dla dziedzictwa i kultury narodowej, a także dla historii etnologii. Decyduje o tym przede wszystkim sama postać Stanisława Poniatowskiego, wybitnego etnologa i antropologa, kuratora, a później dyrektora założonej przez siebie Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego. W latach 1917-1934 wykładał etnologię i etnografię w Wolnej Wszechnicy Polskiej, kierował Zakładem Etnologii Instytutu Nauk Antropologicznych i Etnologicznych Towarzystwa Naukowego w Warszawie (1920-1939), którego był członkiem rzeczywistym. Od 1921 roku wydawał razem z prof. Kazimierzem Stołyhwą „Archiwum Nauk Antropologicznych”. Należał także do Polskiego Towarzystwa Orientalistycznego, od 1935 roku był członkiem rzeczywistym Komisji Antropologicznej, Etnograficznej, Geograficznej i Prehistorycznej Akademii Umiejętności, zaś od 1917 także Cesarskiego Towarzystwa Geograficznego w Petersburgu. Reprezentował wielokrotnie naukę polską na kongresach naukowych, m.in. w Pradze i Amsterdamie.

Szczególnie istotne są tu materiały zgromadzone podczas wyprawy na Syberię, do kraju Goldów i Oroczonów: Dzienniki i szkice, oraz bogata kolekcja klisz i płytek szklanych, niemałym trudem przewieziona z Syberii i zachowana przez całe stulecie, mimo zmian siedziby Archiwum PTL oraz obu wojen światowych. Przedsięwzięcie jest również ważne ze względu na fakt, że badania prowadzone przez Stanisława Poniatowskiego wpisały się w nurt międzynarodowych, interdyscyplinarnych wypraw pocz. XX wieku i stanowią ich ważną składową. W maju roku 2014 przypada setna rocznica wyprawy Poniatowskiego nad Jenisej, jest to więc dodatkowy argument, by zgromadzony tam materiał został zaprezentowany i upowszechniony dla szerszego grona odbiorców.

Bardzo istotna była ekspedycja Stanisława Poniatowskiego do kraju Nanajów (Goldów) i Oroczonów. Wyprawa ta wpisywała się w panujący wówczas nurt badań mających wykazać poprawność tezy o azjatyckim pochodzeniu Indian, którzy wg tej teorii poprzez Aleuty i Alaskę przedostali się na kontynent amerykański i tam rozprzestrzenili. Ekspedycji patronować patronował Uniwersytet w Oksfordzie, Muzeum Pensylwańskie, Smithsonian Institution (USA) oraz Rosyjska Akademia Nauk. Podczas badań Poniatowski zajął plemionami ludności tunguskiej, przede wszystkim Olczami, Gilakami, Oroczonami i Nanajami. Do Kraju Nadamurskiego badacz wyjechał z Warszawy 10 maja 1914 roku. Oprócz pomiarów antropometrycznych i gromadzenia dokumentacji fotograficznej Poniatowski starał się zbierać informacje dotyczące kultury duchowej krajowców. Obserwacje te zaowocowały także informacjami o codziennych zmaganiach mieszkańców Syberii z trudnościami środowiskowymi, a także opisami ich zabaw, świąt i innych przejawów życia społecznego. Prowadząc poszukiwania wspólnych punktów kulturowych i antropologicznych między ludnością azjatycką i Indianami, Poniatowski natknął się między innymi na ich ślady w budowlach i konstrukcjach szałasów, które jego zdaniem potwierdzały związki kulturowe pomiędzy tymi ludami.

Ukończenie badań przez ekspedycję Stanisława Poniatowskiego uniemożliwił wybuch I wojny światowej. Z Kraju Nadamurskiego wyjechał 8 sierpnia 1914 roku. Podczas badań udało mu się zgromadzić wiele przedmiotów i dzieł syberyjskiej sztuki, np. hafty, wycinanki i wyroby z kory brzozowej, wzory ornamentów i inne eksponaty etnograficzne. Ponieważ część materiałów zebranych przez Poniatowskiego została opublikowana po wielu latach, zaś wybuch pierwszej wojny światowej uniemożliwił skompletowanie danych, znaczenie wyprawy Polaka w skali międzynarodowej nie zostało należycie docenione. Kwestię pochodzenia Indian z Azji rozstrzygnięto w toku innych badań. Prezentowany projekt tworzy sprzyjające warunki, by dorobek „syberyjski” Stanisława poniatowskiego został wreszcie doceniony i zaprezentowany.

Poprzez digitalizację i utworzenie zasobów internetowych z dokumentami i zdjęciami Stanisława Poniatowskiego oraz ich udostępnienie w sieci wzrośnie dostępność kolekcji, której zdjęcia są świadectwem wyjątkowego, nieistniejącego już dziś świata. Dzięki nim można będzie przy pomocy Dzienników zrekonstruować obraz syberyjskiej rzeczywistości badawczej na początku XX wieku. Notatki i szkice stanowią unikatowe zapisy dotyczące najzwyklejszych przedmiotów, strojów, narzędzi, ozdób, broni, akcesoriów szamańskich.

Powstały zbiór cyfrowy będzie istotnym źródłem dla etnologów, antropologów kulturowych, kulturoznawców, historyków, socjologów, a także dla muzealników i fotografików. Szerokie spektrum prezentowanych materiałów sprawi, że badacze i studenci nauk humanistycznych będą mogli sięgnąć do jego zasobów i wykorzystać je w swoich badaniach i kształceniu. Twórcy projektu liczą także, że ze względu na coraz powszechniejszy dostęp do sieci z repozytorium BUWr skorzystają także badacze zagraniczni. Z myślą o nich opisy obiektów zostaną przygotowane również w języku angielskim.

Projekt będzie miał charakter interdyscyplinarny, w pracach zespołów wezmą udział: etnolodzy, historyk sztuki, bibliotekarz, informatycy. Takie rozwiązanie pozwala prowadzić proces tworzenia repozytorium na kilku płaszczyznach. Możliwe jest dzięki temu pełniejsze opisanie zbioru, umieszczenie jego poszczególnych elementów w odpowiednich kontekstach kulturowych. Jednocześnie zaistniała współpraca pomiędzy przedstawicielami nauk humanistycznych i specjalistami zajmującymi się techniczną stroną digitalizacji zaowocuje wzrostem kwalifikacji i cennym doświadczeniem po obu stronach.

Spodziewane rezultaty

• zamieszczenie w sieci repozytorium cyfrowego zbioru Dokumenty i fotografie Stanisława Poniatowskiego (1884–1945) w ramach Biblioteki Cyfrowej BUWr, zawierającego skany 7200 obiektów;
• zwiększenie dostępu do zbiorów poprzez zastosowanie opisów obiektów w języku polskim i w języku angielskim;
• zabezpieczenie zasobów poprzez archiwizację cyfrową;
• wydanie dwóch publikacji: katalogu i pracy zbiorowej, podsumowujących prace wykonane podczas projektu, zawierające dokładną charakterystykę zbioru;
• przygotowanie wraz z Muzeum Etnograficznym we Wrocławiu wystawy i konferencji poświęconej wyprawie Stanisława Poniatowskiego.